بازنمایی شخصیت های زنان به عنوان کنش گران اجتماعی در رمان های سیمین دانشور بر اساس رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی

امروزه تحلیل گفتمان سبک جدیدی از مطالعات گفتمانی است. در تحلیل گفتمان، جمله‏ ها و عبارت‏ها به تنهایی پاسخگوی تحلیل‏های تحلیل‏گران گفتمان نیستند. یعنی علاوه بر صورت و ساخت زبان، عوامل دیگری همچون عوامل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز در بررسی متون دخیل هستند. تحلیل گفتمان انتقادی، یکی از روش‏های تحلیل گفتمان و شیوه‏ای نو در بررسی مسائل اجتماعی است که با تمرکز بر متون و ساختار‏های فراتر از جمله، سعی در کشف و آشکار نمودن اهداف ایدئولوژیکی و جهان‏بینی نویسندگان متون مختلف دارد. در تحلیل گفتمان انتقادی، قصد بر آنست که با بررسی ساختارهای زبانی و با بهره‏گیری از الگوها و روش‏های گوناگون که توسط صاحب‏نظران و تحلیل‏گران این رشته بنیان گردیده است، ایدئولوژی‏های نهفته در پس ساختارهای زبانی شناسایی و آشکار شود. الگوی جامعه‏ شناختی- معنایی ون- لیوون یکی از این الگوهاست. ون لیوون در تحلیل خود از مولفه‏های جامعه‏شناختی- معنایی استفاده می‏کند. وی معتقد است که مقولات زبان‏شناختی در اکثر موارد با مقولات جامعه ‏شناختی منطبق نیستند. او بر این باور است که کارآیی مولفه‏ های جامعه‏شناختی- معنایی در بازنمایی و شناسایی لایه‏ های زیرین گفتمان به مراتب بیشتر از کارآیی مولفه‏ های زبان‏شناختی محض است. الگوی مورد استفاده در رساله‏ ی حاضر نیز، الگوی جامعه ‏شناختی- معنایی ون لیوون (2008) است. در پژوهش حاضر سعی بر آن بود که رمان‏های "سووشون"، "جزیره ‏ی سرگردانی" و "ساربان سرگردان" سیمین دانشور با استفاده از این رهیافت ون لیوون تحلیل و تبیین گردد و چگونگی نگرش نویسنده، به عنوان یکی از نویسندگان برجسته‏ ی ادبیات داستانی ایران، نسبت به بازنمایی شخصیت‏های زن رمان‏هایش به عنوان کنش‏گران اجتماعی مشخص گردد. در پایان بررسی این رمان‏ها به این نتیجه رسیدیم که دانشور خواهان جامعه‏ ای است که با نگرش نو به زن نگاه کند. او خواهان برتری زن نسبت به مرد نیست، بلکه خواهان تساوی حقوق زن و مرد است. بیان مشکلات و شرایط نابسامان اجتماعی و حقوقی زنان از اهداف دانشور در رمان‏های مذکور است.